When Méryl Demuynck, Associate Fellow at International Centre for Counter‑Terrorism sprak op 30 september 2023 met de NOS, waarschuwde ze dat Mali een nieuw veiligheids‑vacuüm doormaakte nadat de Taskforce Takuba – een Frans‑geleid militair team dat van 27 maart 2020 tot 30 juni 2022 in het land opereerde – en andere westerse bataljons zich terugtrokken. Ze benoemde een groeiende anti‑Franse stemming en wees op de komst van de Wagner Group, een Russische huurlingenfirma die inmiddels meerdere civiele massamoorden heeft gepleegd. Het gevolg? Gewapende groeperingen, onder meer islamitische milities en lokale zelfverdedigingsgroepen, rukken nu op en bedreigen de al fragiele stabiliteit.
Achtergrond en historische context
Het conflict in Mali begon op 16 januari 2012 met een seculiere Tujeekse opstand in het noorden. Wat startte als een strijd om autonomie evolueerde al snel naar een jihadistische oorlog, mede aangewakkerd door de infiltratie van extremistische netwerken uit Libië en Nigeria. Sinds 2020 hebben negen militaire coups de West-Afrikaanse regio overspoeld – een reeks die, volgens Demuynck, de bevolking “vermoeid maakt van de constante conflicten”.
Escalatie na vertrek westerse troepen
Op 17 februari 2022 besloten Frankrijk en zijn Europese partners de missie stop te zetten, met het argument dat er “onvoldoende politieke, operationele en juridische voorwaarden” waren. De Nederlandse bijdrage eindigde in februari 2022, een maand vóór het formele vertrek van de Franse troepen op 16 februari 2022. In dezelfde periode kondigden Canada en andere partners een volledige terugtrekking binnen zes maanden aan, mede onder druk van de groeiende aanwezigheid van Wagner‑operaties.
De data van het Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED) laten een schrijnende stijging zien: van 1 021 doden in 239 incidenten tussen 1 januari en 11 oktober 2024, tegenover 632 doden in 184 incidenten over dezelfde periode in 2023. Deze cijfers onthullen een duidelijk verband tussen het militaire vacuum en de toename van geweld tegen burgers.
Rol van Wagner Group en mensenrechtenmisdrijven
Human Rights Watch heeft inmiddels minstens twaalf Fulani‑mannen geëxecuteerd en 81 anderen verdween onder dwang sinds januari 2025. Technieken variëren van samenvallen aanvallen in dorpen – zoals de aanslag op Attara in de regio Timbuktu op 25 januari 2024 waarbij zeven mannen werden doodgeschoten – tot drone‑stikstof op bruiloften, bijvoorbeeld de twee gelijktijdige drone‑bombardementen in Konokassi, Segou, waarbij acht burgers (vijf mannen en twee jongens) omkwamen.
Een woordvoerder van Wagner weigerde commentaar te geven, maar lokale getuigenissen schilderen een beeld van systematische intimidatie: “Ze kwamen gewapend op ons dorp, eisten gehoorzaamheid of ze zouden ons doden”, aldus een overlevende in Dakka Sebbe. Deze incidenten hebben de al gespannen relatie tussen de aanstichters van de jihadistische bewegingen en de Fulani bevolking verder ondermijnd, waardoor de hele etnische groep nu als potentiële ‘rekruteringsbron’ wordt beschouwd.
Regionale reacties en nieuwe actoren
Na het vertrek van de VN‑missie MINUSMA in 2023 en de overdracht van twaalf bases, leken de nieuwe rivaliserende facties te strijden om controle over de lege militaire infrastructuur. De Strategic Framework for the Defense of the People of Azawad (CSP) – een coalitie van de Coordination of Azawad Movements (CMA) en platformgroepen – kwam in een bitter conflict met het junta, vooral rond de bases in Ber en Kidal. Op 30 november 2024 besloot de CSP zichzelf te ontbinden en fuseerde tot de Azawad Liberation Front, met een hernieuwde roep om onafhankelijkheid.
Op 2 februari 2025 arriveerden Chadianse troepen van de Multinational Joint Task Force for the Sahel (MISMA) in Kidal, en op 8 februari 2025 kondigden Franse en Chadianse eenheden hun bezetting aan van Tessalit, het laatste luchthaven‑object buiten de hand van de Malinese regering. Een generaal van de Chadianse eenheid stelde dat hij “geen problemen heeft met de MNLA en goede relaties onderhoudt”. Deze aanwezigheid wijst op een steeds ingewikkelder wordend geopolitiek speelveld, waarbij nationale en regionale actoren elkaar balanceren in een ‘wederzijds afschriktingsverband’.
Gevolgen voor Niger en de bredere Sahel
De spread van chaos in Mali doet velen vrezen dat Niger, één van de laatste westerse bondgenoten, dezelfde weg kan inslaan. Demuynck benadrukte: “Het scenario in Mali zou zich nu kunnen herhalen in Niger”. De recente militaire coups in Niger (2021‑2023) hebben al een fragiele politieke structuur gecreëerd, en zonder een internationale veiligheidsachtergrond dreigt een verdere escalatie.
Voor de burgers betekent dit meer onvoorspelbare geweldsbubbels, een stijgende stroom van vluchtelingen en een verminderde toegang tot humanitaire hulp in een regio die al kampen met droogte en voedselonzekerheid. Economisch gezien kan de wijdverbreide onzekerheid de buitenlandse investeringen verder afstoten, wat de armoede‑lus verder verstevigt.
Toekomstige ontwikkelingen en mogelijke uitwegen
Experts pleiten voor een “regionale veiligheidspool” waarbij buurlanden gezamenlijk toezicht houden op de burgers van de Sahel, zonder afhankelijk te zijn van westerse troepen. Een mogelijke route is het versterken van de ECOWAS‑infrastructuur, hoewel de recente politieke coups het vertrouwen ondermijnen. Daarnaast roepen mensenrechtenorganisaties op tot een grondige onafhankelijk onderzoek naar de Wagner‑operaties, met een focus op zowel strafrechtelijke vervolging als herstel voor de slachtoffers.
Wat wel duidelijk is: zolang de onderliggende politieke grieven – grondgebied, etnische marginalisatie en economische ongelijkheid – onopgelost blijven, zal elk militair vertrek een open deur betekenen voor gewapende groepen om de macht over te nemen.
Veelgestelde vragen
Hoe beïnvloedt het vertrek van westerse troepen de veiligheidssituatie voor de gewone Malinese burger?
Zonder de aanwezigheid van Taskforce Takuba en andere westerse soldaten neemt de controle van de staat over afgelegen gebieden af. Dit heeft geleid tot een stijging van geweld door zowel Wagner‑mercenaries als lokale milities; tussen januari en oktober 2024 waren er 239 incidenten met meer dan 1 000 doden, een duidelijke toename ten opzichte van het jaar daarvoor.
Wat is de rol van de Wagner Group in de recente mensenrechtenschendingen?
Wagner werkt vaak zij aan zij met de Malinese strijdkrachten. Sinds januari 2025 zijn volgens Human Rights Watch minstens twaalf Fulani mannen geëxecuteerd en 81 verdwenen. Bovendien waren Wagner‑voorrade drones betrokken bij de bombardementen op de bruiloft in Konokassi, waarbij acht burgers omkwamen.
Waarom wordt er gevreesd dat hetzelfde scenario zich in Niger zal herhalen?
Niger heeft sinds 2020 meerdere coups meegemaakt en blijft sterk afhankelijk van westerse militaire steun. De recente terugtrekking uit Mali heeft een veiligheids‑vacuüm geschapen; zonder een vergelijkbare externe aanwezigheid dreigt Niger hetzelfde patroon van escalatie en Wagner‑invloed te ondervinden.
Welke regionale actoren hebben recent hun voetafdruk vergroot in Mali?
Sinds februari 2025 hebben zowel Chadianse troepen van de Multinational Joint Task Force for the Sahel (MISMA) als Franse eenheden de stad Tessalit en de verlaten basis in Kidal bezet. Deze aanwezigheid richt zich op het bewaken van strategische luchthavens en het voorkomen van een volledige overname door Wagner‑groepen.
Wat zijn mogelijke oplossingen om de veiligheid in de Sahel te herstellen?
Analisten suggereren een versterkte ECOWAS‑veiligheidsstructuur, een onafhankelijk internationaal onderzoek naar Wagner‑misdaden en meer aandacht voor de onderliggende economische en etnische grieven. Alleen een holistische aanpak die zowel militaire als humanitaire dimensies omvat, kan de cyclus van geweld doorbreken.